Amûdê’deki Her Bir Ailenin Bir Çocuğunu Kaybettiği Gün: Amûde Sineması Yangını

13 Kasım 1960’da çoğunluğu ilkokul öğrencisi yüzlerce çocuğun bir Mısır korku filmi olan “Geceyarısı Hayaleti”ni izlediği Amûdê şehrindeki sinemada çıkan yangında kaç çocuğun öldüğü bugün bile hala kesin olarak bilinmemektedir. Sinemada çıkan yangın sonucunda 180-300 çocuğun öldüğü düşünülmektedir.

Amûdê kaymakamı şehirdeki tüm ilkokul çocuklarının; geliri Fransız sömürge yönetimine karşı bağımsızlık mücadelesi veren Cezayirlilere bağışlandığı korku filmini izlemesine karar vermişti. Bu karar doğrultusunda filmin Amûde’deki son gösteriminin yapıldığı o gün 200 kişi kapasiteli sinemaya yaklaşık 500 çocuk doldurulmuştu. Sonra tüm gün boyunca çalıştırılan projektörlerin tutuşturduğu alevler önce makine odasını, ardından tüm sinemayı esir aldı. Panikle iki ayrı dar çıkış kapısına yönelen öğrenciler birbirlerini ezmeye başladı ve kapılara yüklendi. Ne yazık ki içe açılan kapıların önündeki yığılma dolayısıyla kapıları açmayı da başaramadılar. Üstelik Amûde’de itfaiye teşkilatı bulunmadığından Qamişlo ve Hesîçe’den yardım istendiyse de yangın söndürme araçları olay yerine çok geç yetişebildi.

Görgü tanıkları sinemanın sahipleri ve makinistin yangın başladıktan hemen sonra sinemayı terk ettiğini ve kapıların dışarıdan kilitlendiğini söylüyordu. Yanan sinemada mahsur kalan çocuklarını kendi çabalarıyla kurtarmak isteyen ebeveynler ve semt sakinleri ise polis tarafından “çok tehlikeli” olduğu gerekçesiyle durdurulmuş, geçmelerine izin verilmemişti. Gene de bir semt sakini 11 çocuğu alevlerin arasından kurtarmış; onikinci çocuğu kurtarmaya çalışırken alevlere yenik düşmüştü. Kürd kaynaklarına göre sinemada 283-300 çocuk yanarak hayatını kaybetmişti. Mısır gazetesi Akhir Daqiqah 200 ölü ve 450 yaralı olduğunu; al-Musawir dergisi ise 180 ölü ve 121 yaralı olduğunu belirtiyordu. Yangından yaralı kurtulabilen pek çok çocuk ağır derecede yanıklar dolayısıyla yangından sonra tedavi sırasında öldü.

Bu trajedi teknik imkânsızlıklar, yetersiz güvenlik tedbirleri veya kaçış yollarının olmaması dolayısıyla basitçe bir kaza olarak geçiştirebilirse de yangının gerçekleştiği iklim bu yangının kasıtlı olabileceğini düşündürmektedir. Amûde sineması yangını Suriye ve Mısır tarafından kurulan ve kısa ömürlü bir pan-Arap birliği projesi olan Birleşik Arap Cumhuriyeti deneyimi sırasında yaşandı. Birleşik Arap Cumhuriyeti sürecinde Arap olmayan etnik gruplar ve özellikle de Kürdlere yönelik düşmanlık giderek artmıştı. Azınlık grupların tüm politik ve kültürel faaliyetlerinin sıkı denetime tabii tutulduğu ve Kuzey Kürdistanlı okuyuculara tanıdık gelecek şekilde Kürtçe şarkıların, Kürtçe yayınların yasaklandığı bu dönemde güneybatı parçada çok sayıda Mısırlı öğretmen görevlendirilmişti. Olayın gerçekleşmesinden üç ay önce Kürdistan Demokrat Partisi-Suriye’nin (KPDS) merkez komite üyeleri de dahil 5000 Kürd politik faaliyetleri dolayısıyla tutuklanmış; partinin bütün yapısı açığa çıkartılmıştı. Parti liderleri bölücülük suçlamasıyla tutuklanmışlardı. Bu şartlar ışığında Birleşik Arap Cumhuriyeti‘nin Kürd halkına açıkça bir ders ya da gözdağı vermek isteğiyle eyleme geçtiği kolayca düşünülebilir. İkinci olarak olaydan sonra sinemadaki hiçbir görevliye yönelik hukuki suçlamada bulunulmaması ve kısa gözaltıların ardından sinemadan kurtulan işletmecilerin serbest bırakılması dikkat çekiciydi. Üçüncüsü ise sinema yangınında yanarak ölenlerin anısına taziye ve gösterilerin kesin emirlerle yasaklanmasıydı.Amûdê sineması yangınının üzerinden 50 yıl geçmesine rağmen bu katliama yönelik anma gösterileri üzerindeki yasak hala sürmektedir.

Yaşamını yitirenlerin isimleri

Hesen Hac Mihemed
Mihemed Saleh Şêxmûs Mihemed Kurdî
Ehmed Ebdilrehman Axa Deqorî
Ibrahîm Ebdilrehman Axa Deqorî
Mihemed Hac Ismaîl Hiso (1946)
Mihemed Seîd Axa Deqorî (1928)
Mihemed Reşad Mehmûd Beşar (1948)
Mihemed Xalid Bin Şêx Ebdilrezaq Elbancî
Nurî Hac Hisên (1950)
Mecmeldîn Ebdilkerîm Seyid Necim
Ehmed Mihemed Elî Hiso (1948)
Ibrahîm Temo Omer (1950)Ehmed Ebdilhadî
Mihemed Mesum Xelîl (1950)
Ednan Mecîd Ezîz
Mihemed Yasîn Bin Essed Elribat (1951, Şam) 
Zuher Ebdilezîz Ebdilqadir Derwîş
Mehmûd Ismaîl Remo
Mihemed Saleh Mihemed Yûsiv (1950)
Ibrahîm Mihemed Yûsiv (1946)
Fehed Şêxmûs (1949)
He was Emîn Bengo (1953)
Ibrahîm Silêman Bengo
Ehmed Ferhan
Mihemed Elhac Mehmûd
Mihemed Salih Silêman
Ezîz Mihemed Emîn Reşwanî (1948)
Ibrahîm Emîn Reşwanî (1948)
Ibrahîm Hac Îsa (1949) 
Mihemed Silêman Mercî (1948)
Nurî Mihemed Sebuhe (1947)
Mehî Mihemed Emîn Kalo (1946)
Xorşîd Mela Sîrac (1950, gora tevayî)Emîn Selfîc Emîn
Saleh Xelef
Xidir Şêxmûs Zeyf
Mihemed yûnis Zeyf
Tariq Şerîf Xelîl (1954)
Mihemed Saleh Xelîl (1947)
Mihemed Zekî Şêx Musa
Remedan Mihemed Elî
Ebdilselam Mihemed Saleh Elhac Elî Elkermî (1951)
Hisên Ehmed Elkermî
Ismaîl Şukrî Rezo (1948)
Mihemed Izedîn Elebasî
Ibrahîm Mihemed Elî
Ehmed Mela Newaf (1950)
Mehmûd Nezîr Axa (1950)
Memdûh Nezîr Axa (1948)
Sebrî Şukrî Elî
Elî Şêxmûs Celo
Şêxmûs Ibrahîm Berazî (1946)
Ebdilrezaq Bin Ebdilxelîl (1949)
Ebdilezîz Bin Ebdilxelîl (1946)
Derwîş Mecîd Debax
Umer Ebdilhelîm Debax
Zuhêr Ehmed Husên (1946)
Ebdilsemed Şêx Tewfîq Elhuseynî
Subhî Elî Mihemed
Umer Elî Mihemed Elo
Fêsel Mustefa Tauus
Elî Mela Sîrac mela Mihemed (1948)
Ebdo Hac Umer Tauus
Ebdoi Ehmed Tauus
Faris Seîd Hesen
Remedan Hesen (1946)
Subhî Ehmed Mihemed Remedan (1952)
Saleh Felemez
Umer Sofî Ferec
Mehmûd Hac Mistefa
Ehmed Hemo Helqa
Ebdilrezaq Ibrahîm Kermî
Hisên Mihemed Kermî
Ehmed Mihemed Kermî
Mihyeldîn Zekî Eljac Qasim
Izedîn Ebdilkerîm
Mihemed Hac Xelef (1947)
Mehmûd Hac Xelef (1952)
Mesûm Hac Ezîz (1945)
Mihemed Ebdilcelîl Mela Ibrahîm
Sîrac Umer Şêxmûs (1946)
Ebdilrehman Osman
Ebdilîlah Şêxmûs
Mehmûd Hac Silêman
Fuad Dawid Şêxmûs Hefskê
Fewzî Elî Şêxo
Celal Hesen Elumrî
Ebdilezîz mehmûd Elumrî (1948)
Ebdilqehar Mehmûd Emumrî (1946)
Ebdo Ehmed Mihê Silê
Şêxmûs Elhac Têlo
Merûf Silêman Ibrahîm
Yehya Elhac Mihemed
Cemîl Mela Ebdilkerîm Mela Ehmed
Ibrahîm Mela Ebdilkerîm Mela Ehmed 
Hisên Hac Mihemed