Coğrafi konumunu göz önüne aldığımızda tam karşılamıyor olsa da dilimize Batı Kurdistan, Rojava ya da “Küçük Güney” olarak yerleşen Suriye Kurdistan'ında; Xoybun'la başlayan örgütlenme arayışı Ağrı isyanının başarısızlıkla sonuçlanması ardından Xoybun'un etkisizleşmesiyle birlikte Suriye Komünist Partisi içerisinde devam etti. Komünist Partinin Kürt ulusal haklarına olan ilgisizliği ve Fransız Mandası sonrasında gelişen Arap milliyetçiliği Kürtleri daha ulusal bir çizgide örgütlenmeye yöneltti. Bu amaçla da Osman Sebrî, Ebdilhemid Hecî Derweş, Hemza Niweran gibi isimlerin öncülüğünde 14 Haziran 1957'de Rojava'nın ilk siyasi partisi olarak kabul edilen Partiya Demokrat a Kurdî li Sûriyê (PDKS) kuruldu. 1965 yılında görüş ayrılıkları sebebiyle sol ve sağ kanat olarak ikiye ayrılan PDKS'nin sol kanadına 1965-1968 yılları arasında Osman Sebrî 1968-1970 yılları arasında ise Salah Bedreddin liderlik yaptı. Sağ kanada ise 1965-1967 yılları arasında Nureddîn Zaza 1967-1970 yılları arasında ise Ebdilhemîd Hecî Derwêş liderlik yapmıştır. 1970 yılında daha farklı fraksiyonlara bölünen sağ ve sol kanat bugün Rojava'da aktif siyaset yürüten PYD dışındaki neredeyse tüm oluşumların çıkış kaynağını oluşturmaktadır.
Bu dönemle ilgili daha fazla ayrıntı için: http://welatekurdan.blogspot.com/2012/06/guneybat-kurdistanda-siyasal-durum-1.html
PYD-Partiya Yekîtiya Demokrat-Demokratik Birlik Partisi
1978 yılında kuruluşunu ilan eden PKK, Türkiye ve Kuzey Kurdistan'daki reel politik durumu iyi okuyarak artan iç karışıklıklarla beraber darbe olasılığını görmüş, olası bir askeri diktatörlüğün zararlarından korunmak için kadrolarını Lübnan'ın Bekaa vadisine yollamıştı. PKK lideri Abdullah Öcalan da bu çerçevede 1979 yılında Suriye'ye geçti. Öcalan; Suriye’den çıkarıldığı 1998 yılına kadar 19 sene boyunca partisini Suriye'den yönetti. PKK'nin bu süre içinde giderek artan askeri, politik başarıları ve Öcalan'ın Suriye'deki varlığı Suriye Kürtleri arasında PKK'nin popülaritesini artırdı. Artan toplumsal destekle birlikte Rojava'dan binlerce gencin PKK saflarına katılması PKK ve Rojava arasındaki bağları daha da güçlendirdi.
Partiya Yekîtiya Demokrat bu temelde Eylül 2003'te 160 kurucu üyenin katıldığı kongreyle kuruldu. 2003-2010 yılları arasında parti başkanlığı; partinin kurucu üyelerinden ve aynı zamanda partinin Halep konseyi üyelerinden olan Fuad Ömer tarafından yürütülmüştür. Parti programı yapılan değişikliklerin sonucunda 2005 yılında düzenlenen 2. Kongre'yle birlikte açıklandı. 2007 yılında yapılan 3. kongreyle birlikte PYD Kürt sorunun çözümü için "Batı Kürdistan'da Demokratik Özerklik" projesini programına ekledi. Eylül 2010'da gerçekleştirilen 4. kongrede halen görevine devam etmekte olan Salih Mislim Mihemed başkanlığa seçildi.
16 Haziran 2012'de "Suriye'ye demokrasi, Batı Kurdistan'a özerklik" şiarıyla gerçekleştirilen 5. kongreyle birlikte eş başkanlık sistemi uygulamaya konuldu ve Salih Mislim ve Asya Abdullah parti eş başkanlığına seçildiler. Aynı kongreyle parti yönetim kurulu üye sayısı 13'ten 25'e çıkarıldı. PYD ayrıca Avrupa'da farkındalık yaratmak ve diplomatik ilişkileri geliştirmek amacıyla kurulan bir konseye sahiptir. Sol parti ve örgütlenmelerin bir araya gelerek oluşturdukları "Demokratik Değişim İçin Ulusal Koordinasyon Birliği" isimli muhalif kanadın kurucu üyelerinden biri olan PYD, aynı zamanda Batı Kurdistan Halk Meclisi'nde (MGRK) içerisinde yer almaktadır.
2004 yılının Mart ayında gerçekleşen Qamişlo serhildanında aktif rol oynayan partilerden birisi olan PYD'nin yüzlerce üyesi rejim tutuklanmıştır. Aynı süreçte parti konsey üyelerinden Ehmed Hisên 2 Ağustos 2004 tarihinde, Osman Hecî Silêman ise 18 Şubat 2008 tarihinde rejim güçleri tarafından işkenceyle öldürüldü. 2004 Nisan'ında Halep'te gözaltına alınan Nazalyeh Kajal gibi bir çok üyesi ise gözaltında kaybedildi. 29 Kasım 2004 tarihinde Irak'ın Musul kenti yakınlarında radikal İslamcı çeteler tarafından gerçekleştirilen saldırıda partinin lider kadrosundan 5 kişi yaşamını yitirdi. Partinin birçok üyesi gibi Salih Mislim de 2004 yılından iç karışıklıkların başladığı 2011 yılına kadar birkaç kez tutuklandı ve işkence gördü. Suriye'de iç karışıklığın başlaması ardından çıkarılan genel afla birlikte 640 PYD'linin serbest bırakılmış olması rejimin PYD üzerindeki baskıcı tutumun göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk devleti ve onun desteklediği muhalif grupların sık sık dile getirdiği "PYD-rejim işbirliği" iddiaları rejimin PYD karşısında gösterdiği bu düşmanca tutumla boşa çıkmaktadır.
PYD Batı Kurdistan'da faaliyet gösteren Kürt partileri arasında taban desteği en fazla olan parti olup aynı zamanda Rojava'nın ve Halep, Şam gibi Suriye kentlerindeki Kürt mahallelerinin tümüne yayılmış geniş örgütlülüğü ile de diğer partilerden öndedir. Faaliyetlerini Güney Kürdistan’dan daha çok da Hewler’den gerçekleştiren diğer birçok partinin aksine PYD tüm faaliyetlerini Batı Kurdistan'dan yürütmektedir. Rojava’da halkların bir arada özgür yaşamının inşasına dönük olarak yalnızca Asuri, Süryani, Ermeni örgütlenmeleri ve Arap aşiretleriyle ortak çalışmalar yürütülmemiş aynı zamanda diğer Kürt partilerinin de katılımının sağlanması için ortak çalışma komisyonları kurmaktadır. Rojava'da tüm etnik, dini ve mezhep unsurlarının katılımını ve temsilini esas alan geçici bir yönetimin kurulabilmesi için çalışmalarını yürüten PYD bir yandan da eşbaşkanları Salih Mislim ve Asya Abdullah aracılığıyla Ortadoğu, Rusya, Çin ve Avrupa'nın birçok ülkesinde diplomasi faaliyetleri yürütmektedir.
PYD temel olarak; BAAS rejimiyle özdeşleşen Arap milliyetçiliği politikalarının tümüyle kaldırılması; Suriye Arap Cumhuriyeti adının Suriye Cumhuriyeti olarak değiştirilerek Kürd halkının statüsünün tanınması ve Kürd halkının haklarının tanınmasını talep etmektedir. Bu bağlamda etnik ve dinsel ayrımın olmadığı demokratik bir Suriye'den yana olduğunu belirten PYD; Batı Kurdistan için ise özerk, federatif bir yapı talep etmektedir. PYD 23 Kasım 2013 tarihinde düzenlenmesi planlanan Cenevre 2 konferansına Yüksek Kürt Konseyi altında katılacağını duyurmuştur.
PDPKS-Partiya Demokrata Pêşverû ya Kurd li Sûriyê-Suriye Kürt İlerici Demokratik Partisi

PDKS-Partiya Demokrata Kurd li Sûriyê-Suriye Kürt Demokrat Partisi

PAK-Partiya Azadî ya Kurdî li Sûriyê-Suriye Kürt Özgürlük Partisi

PYDKS-Partiya Yekîtiya Demokrata Kurdî li Suriyê-Suriye Kürt Demokratik Birlik Partisi

PYKS-Partiya Yekîtiya Demokrata Kurdî li Suriyê-Suriye Kürt Birlik Partisi

PDKS-Partiya Demokrata Kurdî ya Surî-Suriye Kürt Demokrat Partisi
Günümüzde liderliğini Ebdilhekim Beşşar'ın yaptığı El Partî'den (PDKS) 1975 yılında ayrılarak aynı isimle yoluna devam eden bu partiye 1975-1997 yılları arasında Şêx Mihemed Baqî liderlik etmiştir. 1997 yılından itibaren ise partinin başkanı günümüzde de bu görevi sürdüren Cemal Şêx Baqî'dir. PDKS, Kürt Ulusal Konseyi'nde (ENKS) yer almaktadır. Aynı zamanda PYD ile birlikte Demokratik Değişim İçin Ulusal Koordinasyon Birliği'nin de üyesidir. ENKS'nin Kürt ulusal haklarını tanımayan Suriye Ulusal Koalisyonu'na katılmasına karşı çıkan PDKS kısa bir süre önce ENKS'den ayrıldığını duyurmuştur. PYD ve YPG ile iyi ilişkilere sahip partinin birçok üyesi Asayîş ve YPG birliklerinde yer alıyor. Yaşanan çatışmalarda Asayîş birimlerine katılan PDKS üyeleri Fethî Osî ve Mistefa Reşo yaşamını yitirdi. Nisan 2013'te Rojava'lı birçok partinin katılımıyla Kandil'de Murat Karayılan ile görüşen heyette PDKS adına Cemal Şêx Baqî vardı. Son zamanlarda PYD ile birçok bölgede ortak çalışma komiteleri kuran PDKS, ENKS'den çıkışıyla birlikte siyaseten PYD'ye daha yakın bir hatta konumlandı. PDKS geçici yönetim çalışmalarında da aktif olarak yer alıyor.
PÇKS-Partiya Çepa Kurdî li Surîyê-Suriye Kürt Sol Partisi
PÇDKS-Partiya Çepa Demokrata Kurdî li Suriyê-Suriye Kürt Demokratik Sol Partisi
PÇKS, PDKS'nin 1965'teki bölünme sonrası sol kanadından türeyen partilerden biridir. 1975 yılında PDKS'nin sol kanadında yaşanan ayrışmayla Partiya Çepa Demokrata Kurdî li Suriyê kurulmuştur. 1998 yılında ise parti isim değişikliği kararı alarak adını Partiya Çepa Kurdî li Suriyê yaptı. Partiye 1975-1991 yıllarında arasında Îsmet Seyda, 1991-1993 yılları arasında Yusif Dibo, 1994'ten 1998'e kadar ise Xeyreddin Murat liderlik yaptı. 1998'te partiden yaşanan ayrışmayla PÇKS'nin başına halen bu görevi yürütmek olan Mihemed Mûsa geçerken, ayrışmanın diğer tarafı 2005'te kurulan Azadî partisine katıldı.

İki parti de YPG'nin çeteler karşısındaki direnişini desteklediklerini belirtirken Geçici hükümet oluşturma projesine aktif olarak katılmaktalar. Ayrıca PÇKS ve PYD ortak çalışma komiteleri kurdular. PÇKS ENKS'nin Suriye Ulusal Koalisyonu'na katılımının tartışıldığı günlerde koalisyona katılmaya karşı olduklarını belirtmiş ve bu durumun ENKS'yi parçalayabileceğini söylemişti. PÇKS üyesi ve aynı zamanda Heyva Sora Kurd çalışanı Xebat Ferhan çetelerin saldırısında yaşamını yitirmişti. Hem PÇKS hem PÇDKS demokratik, laik bir Suriye içinde ulusal haklarına kavuşmuş özerk bir Batı Kurdistan talep etmektedir.
PDKS-Partiya Demokrata Kurdî li Suriye-Suriye Kürt Demokratik Partisi
.jpg)
ŞPKS-Şepêla Pêşeroja Kurdî li Suriyê-Suriye Kürt Gelecek Hareketi
Şepêla Pêşeroja Kurdî li Suriyê, 2005 yılında daha önce Saleh Bedreddîn'in partisi Partiya Hevgirtina Gelê Kurd li Suriyê (PHGKS) içerisinde yer almış ve PHGKS'den 1998 yılında ayrılan Mişel Temo tarafından kuruldu. 2011 yılında Mişel Temo'nun uğradığı suikast sonucu yaşamını yitirmesiyle birlikte partide yaşanan liderlik çekişmesi sonucunda Rêzan Şêxmûs partinin yeni başkanı oldu. Mişel Temo'nun partisi Suriye muhalefetiyle iyi ilişkilere sahip bir partidir. Muhalefetin şekillendiği İstanbul toplantılarında akitf bir şekilde yer almıştır. Serêkaniyê gibi Rojava'nın bazı şehirlerinde ÖSO ve Al Nusra birlikleriyle birlikte YPG'ye saldıran gruplar arasında ŞPKS'nin de üyeleri yer almıştır.Taban desteği diğer partilere oranla daha düşük olan ŞPKS, Mişel Temo'nun ölümü ve çetevari faaliyetleriyle daha kötü bir konuma gelmiştir. Rojava siyaseti üzerinde etkisi yok denecek kadar azdır.
* Yazıda da belirttiğimiz Yekîtiya Sîyasî oluşumunda yer alan PDKS (El Partî), 2 Azadî partisi ve PYKS (Yekîtî) geçtiğimiz günlerde partileşme kararı aldılar. Henüz kuruluşu ilan edilmemiş olsa da basında yer alan haberlere göre partinin adı Partiya Demokrata Kurdistanê-Suriyê olacak.